Đan Sâm – Đặc Điểm, Công Dụng, Các Bài Thuốc Phổ Biến
Đan sâm là thảo dược quý trong y học cổ truyền được biết với câu nói nổi tiếng “Nhất vị Đan sâm ẩm, công đồng Tứ vật thang”. Nghĩa là đan sâm có tác dụng đứng đầu trong bốn vị thuốc trong bài thuốc “bổ huyết điều huyết”. Không chỉ tốt cho người bệnh tim mạch, dược liệu còn có công dụng tuyệt vời trong việc điều trị các chứng bệnh khác như suy thận, viêm họng mãn tính, suy nhược thần kinh… Bài viết dưới đây sẽ cung cấp thông tin chi tiết và những bài thuốc hay nhất của loại thảo dược này.
Thông tin tổng quan về cây thuốc đan sâm
Đan sâm được khai thác từ rễ của cây đan sâm, là loại thảo dược được đánh giá tốt cho sức khỏe, tăng cường hệ miễn dịch. Dưới đây là một số thông tin cơ bản về loại cây này:
- Tên gọi khác: Huyết căn, Huyết sâm, Xích sâm, Vử đan sâm,Tử đan sâm, Cửu thảo, Xôn đỏ, Viểu đan sâm,
- Tên khoa học: Salvia miltiorrhiza
- Thuộc họ: Hoa môi (Lamiaceae)
Đan sâm là cây gì?
Để nhận biết thảo dược này người ta thường dựa vào các đặc điểm thực vật như sau:
- Cây thân thảo sống lâu năm cao khoảng 50-80 cm, mọc thẳng đứng, thân vuông có màu đỏ nâu, trên thân có các mép gân dọc.
- Thuộc loại lá kép, xẻ 2 hoặc 3 lá, mép lá có hình răng cưa, mặt trước màu xanh, mặt dưới lá màu xám tro và có lông trắng.
- Hoa mọc tập trung chủ yếu ở đầu cành, mỗi chùm có khoảng 7-10 bông. Hoa thường nở rộ vào tháng 5-8 sau đó cho ra quả vào tháng 7-9.
- Bộ phận sử dụng làm thuốc là rễ đan sâm, rễ cây thô, rắn, hình trụ, có màu đỏ nâu, mùi thơm nhẹ, vị hơi đắng và he. Rễ cây khi già sẽ bong lớp vỏ bên ngoài để lộ phần bên trong màu trắng ngà.
Khu vực phân bố chủ yếu
Cây phân bố chủ yếu ở Trung Quốc (Hà Bắc, An Huy, Tứ Xuyên, Sơn Tây,…) và Nhật Bản.
Do được sử dụng phổ biến để làm thuốc nên hiện nay cây đã được nhân giống và gieo trồng tại một số khu vực của Việt Nam như Tam Đảo (Vĩnh Phúc) và các tỉnh phía Bắc.
Thu hoạch và bào chế thảo dược đan sâm
Phần rễ của đan sâm là nơi chứa dược tính cao nhất dùng để làm thuốc. Do đó khi thu hoạch, người ta chỉ để lại phần rễ còn những phần khác bỏ đi.
Rễ đan sâm đạt chất lượng tốt nhất sau khoảng 3 năm, lúc này cây trưởng thành cho bộ rễ có dược tính cao. Người ta thường thu hoạch rễ cây vào mùa đông và mùa xuân hàng năm. Do rễ cây đâm sâu vào đất nên khi khai thác cần đào rộng và sâu xung quanh phần gốc để tránh đứt gãy, trầy xước.
Sau khi thu hái cần sơ chế dược liệu trước khi đem làm thành vị thuốc. Rễ đan sâm được đào về rửa sạch, cắt bỏ phần rễ phụ sạch sẽ rồi đem phơi khô hoặc sấy dùng làm thuốc. Khi thu hoạch chọn phần rễ có màu đỏ nâu, sáng màu, không bị dập nát, đường kính khoảng 1-1,5cm.
Thảo dược được bào chế dưới dạng như sau:
- Thái lát: Thảo dược rửa sạch tạp chất, để ráo nước đem ủ mềm rồi thái thành từng lát dày, phơi ở nơi khô ráo, thoáng mát khoảng 2-3 ngày hoặc đem sấy khô để dùng làm thuốc.
- Cắt khúc: Rễ làm sạch đem cắt khúc, phơi héo rồi đem rễ đan sâm ngâm rượu ngâm rượu sau khoảng 3-5 tháng có thể sử dụng.
- Cách ngâm rượu đan sâm: Mỗi kg rễ phơi khô ngâm với khoảng 1-2 lít rượu trắng 40 độ. Ngoài ra có thể kết hợp với các thảo dược khác ngâm rượu giúp nâng cao công dụng chữa bệnh.
- Xay nhuyễn: Đem dược liệu tự nhiên không lẫn tạp chất xay nhuyễn, dùng để bào chế thuốc theo dạng viên cùng những dược liệu khác để bồi bổ sức khỏe.
- Dạng cao: Củ được đem nấu thành cao, chắt lọc những thành phần tinh túy nhất với những dây chuyền sản xuất hiện đại nên vẫn giữ nguyên được giá trị của dược liệu.
Đan sâm có tác dụng gì?
Đan sâm dược liệu trong Đông Y được đánh giá cao về khả năng chữa bệnh. Tuy nhiên, chắc hẳn không phải ai cũng hiểu hết về tác dụng của đan sâm đối với sức khỏe. Dưới đây là những tác dụng tuyệt vời mà thảo dược đem lại đã được kiểm chứng bởi y học cổ truyền và những nghiên cứu theo y học hiện đại.
Tác dụng của đan sâm theo y học cổ truyền
Trong Đông y, thảo dược có vị ngọt, tính hàn nhẹ được sử dụng nhiều trong các bài thuốc dân gian. Thảo dược không có độc tố, tác động thẳng vào 2 tâm kinh và can chủ trị nhiều bệnh khác nhau như:
- Hoạt huyết, thông kinh, thanh tâm, giải trừ phiền muộn
- Chữa trị bệnh rối loạn kinh nguyệt, bế kinh, đau bụng, tiêu ứ
- Thanh nhiệt, giải độc, dưỡng thần định chính, thông lợi quan mạch
- Đau nhức xương khớp, vai gáy
- Điều trị chứng an thần, tinh thần suy nhược, thanh tâm, bổ phế
Tác dụng của đan sâm theo y học hiện đại
Thảo dược chứa hơn 200 hợp chất, hơn 40 tanshinone, Acid Salvianolic được cho là thành phần dược học chính chịu trách nhiệm nhiều đặc tính của thảo mộc. Rễ có chứa nhiều chất chống oxy hóa và các chất hữu cơ khác, cùng các vitamin, khoáng chất có tác dụng dược lý đối với những bệnh sau:
- Giảm rối loạn tuần hoàn máu vi mạch, giãn tĩnh mạch, mao mạch nhờ hoạt chất Tanshinone IIA – hoạt chất có tác dụng làm giãn các tĩnh mạch, giảm nhồi máu cơ tim cấp. Sử dụng thảo dược thường xuyên rất tốt cho tim mạch, ngăn ngừa nhồi máu cơ tim, đột quỵ, suy tim.
- Ổn định hồng cầu, tăng cường sức đề kháng, ngăn ngừa xơ vữa động mạch vành.
- Nhờ các hoạt chất miltiron và salvinon có khả năng chống đông máu, huyết khối nên dược liệu có thể chữa bệnh đông máu, tụ huyết.
- Chữa rối loạn kinh nguyệt, đau bụng kinh, bồn chồn, nhiễm khuẩn qua da, đau thắt ngực…
- Bảo vệ tim, tránh rối loạn chức năng tim.
- Có chứa nhiều chất chống oxy hóa, ngăn ngừa các gốc tự do gây hại cho cơ thể, phòng chống bệnh ung thư.
Ngoài ra, đan sâm còn được bào chế thành cao đan sâm. Vậy cao đan sâm có tác dụng gì đối với sức khỏe? Về cơ bản loại cao này có tác dụng tương đương với dược liệu tươi, nhưng các thầy thuốc vẫn khuyến cáo người bệnh nên sử dụng dược liệu nguyên chất để có công dụng trị bệnh tốt nhất.
Các bài thuốc từ đan sâm được sử dụng nhiều
Trong dân gian có nhiều bài thuốc hay từ dược liệu đan sâm, được sử dụng từ bao đời nay. Dưới đây là một số bài thuốc hay mà độc giả có thể tham khảo như sau:
Bài thuốc trị tổn thương tim
Nguyên liệu:
- Đan sâm 20g, kim ngân 20g, đảng sâm 20g
- Táo nhân, phục linh mỗi loại 8g
- Mộc hương và viễn chí mỗi loại chỉ cần 6g
- Hoàng kỳ 16g
- Bạch truật 16g
- Đảng sâm 16g
Cách thực hiện:
Đem các vị thuốc kia cho vào nồi sắc chung, đến khi nước cô đặc lại thì chắt ra bát để nguội, dùng dần trong ngày.
Bài thuốc trị đau bụng
Nguyên liệu:
- Đan sâm ẩm 15g
- Xích thược 10g
- Nhũ hương 10g
- Một dược 10g
- Sa nhân 8g
Cách sử dụng:
Bài thuốc sắc uống trị đau vùng thượng vị do huyết ứ khí trệ, đau bụng kinh, đau bụng do nhiều nguyên nhân khác nhau. Uống khoảng 3-5 ngày sẽ thấy tình trạng đau bụng bớt dần và hết hẳn.
Chữa bệnh phụ khoa điều hòa kinh nguyệt
Bài 1: Điều hòa kinh nguyệt
Nguyên liệu: Đan sâm, ích mẫu thảo, đào nhân mỗi loại khoảng 30 g
Cách thực hiện: Đem các vị thảo dược rồi xay nhuyễn, sau đó sắc lấy nước uống.
Bài 2: Đau bụng kinh, bế kinh
Nguyên liệu:
- Đan sâm 10g
- Xuyên khung 5g
- Củ đương quy 9g
- Địa hoàng 5g
- Bạch thược 5g
- Củ cỏ gấu: 6g
Cách làm:
Đem tất cả các dược liệu làm sạch bụi bẩn và tạp chất. Cho vào nồi đất sắc khoảng 1 tiếng. Mỗi ngày sắc uống 1 tháng sẽ làm giảm triệu chứng đau bụng kinh.
Bài 3: Điều trị mất kinh
Nguyên liệu:
- Bột đan sâm 12g
- Bo bo 12g
- Củ cỏ gấu, bán hạ chế mỗi vị 8g
- Vỏ quýt khô, chỉ xác mỗi vị 7g
- Nga truật (củ nghệ đen), uất kim mỗi vị 7g
- Đảng sâm 16g
Cách làm:
Đổ tất cả các nguyên liệu vào chung ấm sắc, đổ nước lọc rồi đem sắc. Khi sôi thì vặn lửa nhỏ, sắc khoảng 1 tiếng thì chắt nước để dùng dần.
Bài thuốc hỗ trợ điều trị viêm khớp cấp tính
Nguyên liệu:
- Hy thiêm thảo, thổ phục linh 19g
- Tỳ giải và kê huyết đằng mỗi thứ 16g
- Cam thảo nam và ý dĩ mỗi thứ 12g
- Kim ngân hoa và ké đầu ngựa 20g
- Đan sâm 12g
Cách sử dụng:
Thảo dược được chọn lựa kỹ rồi loại bỏ tạp chất, rửa sạch cho vào nồi sắc. Đến khi nước trong siêu cạn thành nước đặc, sánh thì chắt ra dùng. Chỉ nên sử dụng thuốc trong ngày và nên bảo quản lạnh để dễ uống hơn.
Lưu ý khi dùng đan sâm
Nhìn chung dược liệu này có nhiều công dụng tuyệt vời và cũng là vị thuốc bổ tốt cho sức khỏe. Tuy nhiên khi sử dụng cũng cần lưu ý một số điều như sau:
- Thảo dược này kiêng kị giấm, lê lô, nên không kết hợp các vị thuốc này với nhau.
- Không được sử dụng cho phụ nữ có thai vì dễ làm sảy thai hoặc sinh non.
- Phụ nữ đang trong lúc hành kinh không dùng, sẽ làm chu kỳ kéo dài thêm bởi hợp chất trong đan sân có khả năng tăng áp lực co bóp tử cung, đẩy máu ra bên ngoài.
- Không lạm dụng thảo dược để tránh tác dụng phụ không mong muốn.
- Người huyết áp thấp không dùng được đan vì sẽ gây tụt huyết áp.
Đan sâm mua ở đâu, đan sâm giá bao nhiêu?
Đan sâm hiện là dược liệu được sử dụng ngày càng nhiều nên đã được nhân rộng và phát triển ở các cơ sở nuôi trồng thảo dược trên cả nước. Giá đan sâm khô hiện nay dao động khoảng 300.000 VNĐ – 500.000 VNĐ. Tuy nhiên, để tìm mua được sản phẩm uy tín, chất lượng và giá cả phù hợp thì cần khách hàng phải có sự lựa chọn kỹ lưỡng.
Hiện nay Trung tâm nghiên cứu và nuôi trồng dược liệu Quốc Gia Vietfarm đạt chuẩn GACP-WHO đã nuôi trồng thành công thảo dược trong quy trình khép kín đảm bảo cho sức khỏe người tiêu dùng. Giá bán đan sâm khô Vietfarm cung cấp ra thị trường là 325.000VNĐ với mỗi 0.5kg. Khi mua mỗi đơn hàng trị giá từ 500.000 VNĐ, quý khách hàng sẽ được miễn phí giao hàng tận nhà.
Trên đây là những thông tin về dược liệu đan sâm nguyên liệu được sử dụng phổ biến trong y học cổ truyền. Khi sử dụng người bệnh cần nắm rõ được tác dụng và những lưu ý về thảo dược để đạt hiệu quả chữa trị tốt nhất.
